تأثیر عوامل جغرافیایی در شکل‌گیری و وجه تسمیه «رشت»

بررسی جغرافیای تاریخی شهرها، چه به معنای تأثیر جغرافیا بر حوادث تاریخی و چه به معنای بررسی نام‌گذاری آنها، در زمرۀ پژوهش‌های تاریخی است که به مورخ کمک می‌کند با استفاده از این روش، افزون بر تحلیل داده‌های تاریخی و ارائه اطلاعات جدید، صحت و سقم برخی دیدگاه‌ها و تحقیقات مشهور را بررسی کند. در تحقیقات جدید دربارۀ تاریخ شکل‌گیری و نام‌گذاری شهر رشت، اختلاف نظر وجود دارد. به باور برخی، قدمت این شهر به آغاز دورۀ صفوی می‌رسد و بر این اساس، واژۀ «رشت» را ماده‏تاریخ تأسیس آن می‌دانند. در این نوشتار، ابتدا با استناد به منابع تاریخی و جغرافیایی، چگونگی تأسیس و شکل‌گیری شهر رشت مورد بررسی قرار می‏گیرد و مشخص می‏شود که برخلاف دیدگاه رایج و مشهور، رشت از آبادی‌های کهن گیلان بوده و‌ دست‌کم از قرن چهارم هجری وجود داشته است. سپس با بهره‌گیری از زبان‌شناسی، دیدگاه‌های گوناگون مورخان، جغرافی‌دانان و لغت‌نامه‌نویسان دربارۀ واژه رشت، مورد بررسی قرار می‏گیرد و از میان دیدگاه‌های مطرح شده درباره وجه تسمیه این واژه، مشخص می‏شود جاینامۀ رشت، برگرفته از موقعیت جغرافیایی آن بوده و ماده‌تاریخ پنداشتن آن اشتباه است.